NƏRMİN QOCAYEVA
Bakı Dövlət Universitetinin
“Azərbaycanın qədim və orta əsrlər tarixi” ixtisası üzrə II kurs magistrantı
SULTAN SÜLEYMANIN “İRAQEYN” SƏFƏRİ
DOI: https://doi.org/10.36719/2708-065X/104/24-29
“İraqeyn” sözü ərəb sözü olub, “iki İraq” mənasını verir. Bu bölgə Həmədandan başlayır və Təbriz, Mosul və ətrafını əhatə edir. Osmanlı sultanının 1533-1535-ci illər yürüşü Azərbaycanla yanaşı Ərəb və Əcəm İraqını əhatə etdiyi üçün tarixə «İraqeyn» yürüşü kimi daxil olmuşdur [19, s.62]. Qanuni Sultan Süleymanın Səfəvi dövlətinə qarşı ilk yürüşü olan «İraqeyn səfəri» XVI əsr türk siyasi və hərb tarixinin mühüm hadisəsi idi. Ərəb İraqı həm Səfəvilər, həm də Osmanlılar üçün siyasi, iqtisadi və dini səbəblərdən əhəmiyyətli olan ərazi idi. Səfəvilər üçün bu bölgənin əhəmiyyəti həm də burada sıx şiə əhalisinin yaşaması idi. Hər şeydən əvvəl Hz. Əlinin məzarı yerləşdiyi güman edilən və atabat hakimiyyəti kimi təsvir edilən Nəcəf və Kərbəla da daxil olmaqla digər imamların məzarlarının yerləşdiyi Kazimiyə və Samarra kimi şəhərlər Səfəvilər üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi [14, s.158-163]. Osmanlılar üçün Ərəb İraqı torpaqlarının fəthi Suriya və Misirin təhlükəsizliyi üçün mühüm əhəmiyyət və zərurət kəsb edirdi. Siyasi, hərbi və iqtisadi faktorlardan başqa, Ərəb İraqı ərazisi həm sünni, həm də şiə müsəlmanlar üçün də dini əhəmiyyət kəsb edirdi və mühüm təbliğat vasitəsi kimi bu yerlərə sahib olmaq hər iki dövlət üçün vacib idi.
Bir sözlə, hər iki dövlət üçün əhəmiyyətli olan Ərəb İraqında Osmanlı və Səfəvi dövlətləri arasında münaqişə ocağının alovlanması qaçınılmaz idi. Hakimiyyətinin ilk dövrlərində Avropa məsələləri ilə məşğul olmaq məcburiyyətində qalan Sultan Süleyman 1532-ci ildə Avstriya ilə müqavilə bağladı. Sülh bağlandıqdan sonra bütün qüvvəsini şərqə çevirdi və böyük bir səfərə hazırlaşmağa başladı.
Açar sözlər: Səfəvilər, Osmanlılar, Şah I Təhmasib, Sultan I Süleyman Qanuni, Ərəb İraqı.