MƏŞDİ İSMAYILOV
Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi
ORCID iD: 0000-0003-4039-5433
SİVİLİZASİYALARIN MORFOLOGİYASI:
NƏZƏRİ-KONSEPTUAL ƏSASLAR
DOI: https://doi.org/10.36719/2708-065X/107/146-149
Alimlər arasında mədəniyyət və sivilizasiyanın məzmun baxımından qeyri-müəyyənliklər daşıdığına dair demək olar ki, istisnasız olaraq geniş yayılmış konsensus mövcuddur. Mədəniyyət və sivilizasiya anlayışlarının ayrıca əhatə dairəsindən asılı olmayaraq, hər iki fenomen şübhəsiz qəbul edilə bilən ümumi keyfiyyətə malikdir. Həm mədəniyyət, həm də sivilizasiya insan əməllərindən əvvəl təbiətdə mövcud olan hadisələr deyil. Onların meydana gəlməsinə, insanlarda doğuşdan var olan qabiliyyətlərin nəticəsi kimi baxmaq olmaz. Bu halda mədəniyyət və sivilizasiya insanların nə təbiətdə, nə də öz bioloji quruluşunda rast gəlinməyən hadisələrdir. İnsanlar imkanları əhatəsində öz seçimləri ilə mədəniyyət və sivilizasiya yaradırlar. Anlayışlar elmlərin təfəkkür, dərk etmə və izah etmə vasitəsidir. Elmin metodoloji prinsipi və elmi tədqiqat strategiyası ilə elmi nəzəriyyə həmişə fərziyyə olaraq qalacaqdır. Onun üçün nəzəriyyədən gözlənilən qətilik və dəyişməzlik deyil. Ontoloji və qnoseoloji fəaliyyət proseslərini izah edən bütün nəzəriyyələrdə əsas əlaqə və korrelyasiya elementləri “mən” və “başqası” vəziyyətlərini zəruri edir. Fərqli amillərlə formalaşan və müxtəlif nəticələr verən bu münasibətlər həm də tarixi proseslərdə müxtəlif ictimai strukturların və buna görə də fərqli sivilizasiyaların formalaşmasına şərait yaratmışdır.
Açar sözlər: Sivilizasiya, nəzəriyyə, konseptual əsaslar, mədəniyyət, barbar.