ZÜMRÜD QƏHRƏMANOVA
tarix üzrə fəlsəfə doktoru,
Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti
https//orcid.org/0009-0002-2973-6719
QARABAĞDA ERKƏN ORTA ƏSRLƏRDƏ ƏKİNÇİLİK MƏDƏNİYYƏTİ
DOI: https://doi.org/10.36719/2708-065X/109/239-242
Qarabağ ilk insanların yaşayış məskəni olmuş və ilk sivilizasiya ocaqlarından biridir. Qarabağ qədimdən təsərrüfatın inkişaf etdiyi bölgələrdən biri olmuşdur. Buna səbəb Qarabağın əlverişli torpaq və iqlim şəraiti, şirin su ehtiyyatları, bir sözlə təbii-coğrafi cəhətdən əlverişli ərazidə olması idi. Bunu sübüt edən tarixi faktlar arxeoloji qazıntılar nəticəsində əldə olunan maddi mədəniyyət nümunələri və yazılı qaynaqlardır. Əhalisi oturaq əkinçiliklə məşğul olub arpa, buğda və darı becərirdi. Taxılı biçmək üçün dəmir oraqlardan istifadə olunurdu. Tədqiqatlardan aydın olur ki, əkin sahələri dəmir gavahınlı xışla şumlanmışdır. Buğdanı saxlamaq üçün təsərrüfat quyularından və saxsı küplərdən istifadə edilirdi. Su dəyirmanlarından taxıl məhsullarının emalı üçün geniş istifadə olunurdu. Əkinçilikdə dəmyə əkinçilik ilə yanaşı dağətəyi və qismən də dağlıq rayonlarda arxlar, düzən rayonlarda isə (Mil-Qarabağ və Muğan düzənliklərində) Kür və Araz çaylarından çəkilmiş kanallar (Govurarx) vasitəsilə suvarılan, yəni süni suvarmaya əsaslanan əkinçilik də geniş yayılmışdı. Erkən orta əsrlərdə ərəblərin hücumuna məruz qalsalar da müəyyən durğunluqdan sonra yenidən təsərüüfatı inkişaf etmişdir. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində əldə edilmiş əkinçilikdə istifadə edilən çoxlu miqdarda əmək alətləri əkinçilik mədəniyyətinin ilk feodalizm dövründə yüksək inkişafının tam aydınlığı ilə gözə çarpırdırır və və əmək məhsuldarlığının inkişafının xeyli artımını göstərir.
Açar sözlər: orta əsr, qazıntı, əkinçilik, Qarabağ, təsərrüfat.